علل گرایش به اعتیاد به لحاظ روانشناسی

با توجه به افزایش آمار معتادان در سال های اخیر، بررسی و یافتن علل گرایش به اعتیاد به لحاظ روانشناسی یکی از دغدغه های مهم خانواده ها، مسئولین، جامعه شناسنان و دیگر کارشناسان شده است. چرا که با آگاهی از این دلایل می توان برای پیشگیری که مهم ترین اقدام در جهت کاهش روی آوری به مواد مخدر می باشد، اقدامات موثرتری انجام داد.

هدف از ارائه این مطلب، آشنایی شما خوانندگان عزیز با مهم ترین علل گرایش به اعتیاد در افراد از ابعاد مختلف فردی، خنوادگی و اجتماعی است. همچنین، اگر در مورد مسائل مختلف در این زمینه با سوال خاصی مواجه شدید، می توانید با مشاوران حوزه ترک اعتیاد دکتر فکر تماس گرفته تا راهنمایی های لازم را در مورد نحوه پیشگیری، تشخیص و درمان اعتیاد دریافت نمایید.

علل گرایش به اعتیاد چیست؟

عواقب و نتایج منفی اعتیاد به مواد مخدر بر هر هیچ کسی پوشیده نیست و شاید اگر بخواهیم در مورد آسیب های مختلف آن صحبت کنیم، توضیح الواضحات داده ایم. همه ما می دانیم که مصرف الکل، مواد مخدر و روانگردان ها در هر سن و جنسیتی چه آسیب ها و ضربه های بدی را از نظر جسمی، روحی به فرد، خانواده و اجتماع وارد می کند.

اما مسئله ایی که احتمالا شناخت کمی در مورد آن وجود دارد، علل گرایش به اعتیاد است. چرا که اگر در این زمینه آگاهی و علم بیشتری وجود داشته باشد، نه تنها اشخاص، بلکه خانواده ها و جامعه از به وجود آمدن بسترهای زمینه ساز چنین گرایشی پیشگری می کنند و کمتر شاهد اعتیاد نواجوانان و جوانان به سمت چنین مواد زیانباری خواهیم بود.

حقیقت آن است که دلایل میل به اعتیاد بسیار گسترده اند و شاید نتوان تمامی آن ها را در یک مقاله جمع آوری کرد. اما به طور کلی، اگر بخواهیم علل گرایش به اعتیاد به لحاظ روانشناسی بررسی کنیم، خواهیم دید که این علم منشا این امر را در سه حیطه فردی، خانوادگی و اجتماعی جستجو می کند. زیرا هر کدام از این قلمروها خود نقش بزرگی در تعیین مسیر زندگی و تصمیم گیری های افراد دارند. در ادامه این سه زمینه را به طور جداگانه ارزیابی می کنیم.

علل فردی گرایش به اعتیاد

فارغ از تمامی شرایط و محیط هایی که ممکن است زمینه را برای رفتن به سمت اعتیاد فراهم کنند، علل گرایش به اعتیاد در افراد می تواند ناشی از یک سری ویژگی ها، گرایش های و اختلالات شخصیت باشید. زیرا شخصیت برخی از اشخاص به گونه ایی است که احتمال کشش به سمت مواد مخدر در آن ها بیشتر از افرادی است که در شرایط نسبتا یکسانی زندگی می کنند. از منظر فردی می توان گرایش به اعتیاد را تحت تاثیر موارد زیر دانست.

اختلات شخصیتی و بیماری های روانی

برخی از اختلال و بیماری های شخصیتی می توانند در روی آوردن افراد به مواد مخدر موثر باشند. تحمل و بردباری این چنین اشخاصی در مقابل ناملایمات کم تر بوده و برخی نیز زودتر دچار ناراحتی، عصبانیت، هیجان زدگی، تحریک، آزاردگی و مشکلات ذهنی می شوند. مهم ترین اختلالاتی که می توانند با علل گرایش به اعتیاد رابطه داشته  یا آن را تقویت کنند به شرح زیر هستند.

• اختلال شخصیت مرزی
• اختلال شخصیت ضد اجتماعی
• اختلال سلوک
• اختلال تفکری
• اختلال بیش فعالی
• اختلال اضطرابی
• اختلال دو قطبی
• اختلال خلقی
• افسردگی

ارضا شدن حس کنجکاوی

تجربه حس و حال افرادی که مواد مخدر را مصرف کرده اند و کنجکاوی در مورد اتفاق های حالت مستی و نشئگی یکی از عمده ترین علل گرایش به اعتیاد در افراد است. این امر به ویژه در نوجوانان و جوانانی دیده می شود که بواسطه داشتن افراد معتاد در بین دوستان و خانواده، بیشتر در معرض چنین احوالاتی هستند دیده می شود.

در اغلب موارد هم این جمله گفته می شود که تنها یک بار امتحان می کنم و یا فقط برای تفریح مصرف خواهم کرد. اما غافل از آنکه تریاک، هروئین، مورفین، حشیش، الکل و تمام ترکیبات این چنین شخص را خیلی زود به خود وابسته می کنند. به دلیل همین اثرات مخرب مواد مخدر بر مغز، احتمال وابستگی بسیار زیاد می باشد.

نداشتن اراده کافی

به دنبال حس کنجکاوی که در بالا توضیح داده شد، اگر فردی اراده کافی برای مقابله با آن را نداشته باشد، به راحتی در دام اعتیاد خواهد افتاد. بعلاوه، مقاومت در برابر تشویق ها و اغفال های گروه همسالان نیز نیازمند داشتن یک اراده بالا می باشد. نداشتن هدفی خاص در زندگی و عدم تربیت مناسب نیز می تواند منجر به  نداشتن قاطعیت و از علل گرایش به اعتیاد باشد.

دور شدن از شرایط فعلی

گاهی نارضایتی از شرایط فعلی که در آن هستیم می تواند انگیزه تغییر و ایجاد یک زندگی دیگر را بدهد. اما انتخاب گزینه رها کننده اگر درست نباشد، اوضاع را وخیم تر خواهد کرد. شخصی که مدام در حال ارزیابی مشکلات و مسائل زندگی خود است و آن ها را دشوار می داند، چنانچه از درایت و آگاهی کافی برخوردار نباشد، احتمالا گزینه مواد مخدر را برای فراموشی موقتی انتخاب خواهد کرد.

بعلاوه، یکی از علل گرایش به اعتیاد این است که نوجوان یا جوان می خواهد از باورها و ارزش های سنتی دور شده و یک زندگی جدید و مشابه با همسالان نزدیکش ایجاد کند.

تزلزل شخصیتی

نبود تعادل روانی به علت های مختلف از جمله اختلالات روانی که قبلا ذکر شد، رابطه متقابلی با علل گرایش به اعتیاد دارد. در این میان، شخصیت پارانویا و شخصیت ضد اجتماعی به راحتی در دام انحرافات اجتماعی همچون اعتیاد می افتند.

پارانویا شخصی است که نسبت به اعمال و رفتار دیگران بسیار بدبین است و آن ها تحقیر آمیز و تهدید آمیز می داند. آن ها خود بزرگ بین هستند و خود را بهتر از بقیه می دانند. شخصیت ضد اجتماعی نیز نسبت به هنجارهای اجتماعی تعهدی نشان نمی دهند و دائما دوست دارند که به هوس های خود پاسخ دهند. عدم احساس گناه باعث می شود که این افراد پس از مصرف احساس پشیمانی نداشته باشند.

علل خانوادگی گرایش به مواد مخدر

خانواده اصلی ترین و مهم ترین محل شکل گیری شخصیت و تربیت فرزندان است. اینکه والدین چه نوع نگرشی نسبت به مسائل گوناگون دارند و چگونه فرزند خود را آموزش می دهند، تاثیر مستقیمی بر رفتارها و عادات او در آینده خواهد داشت.

علاوه بر این، وضعیت مالی و اقتصادی، ویژگی های شخصیتی پدر و مادر، جدایی یا طلاق والدین، هنجار و ارزش های حاکم بر خانواده، پدر یا مادر سالاری، روابط عاطفی میان اعضا و … همگی در صورت نامساعد بودن می توانند از اصلی ترین علل گرایش به اعتیاد باشند. در این میان، یک سری عوامل نقش پر رنگ تری در بوجود آمدن این گرایش دارند که در ادامه ذکر خواهیم کرد.

بی توجهی والدین و کمبود عاطفی

در تحقیقی که در غرب بر روی انواع بزهکاری انجام شد، مشخص گردید که مشکلات عاطفی از اصلی ترین دلایل کشش به سمت جرم است.

اگر والدین در برقراری ارتباط و تعامل با فرزندان خود به خوبی عمل نکنند، دختر یا پسر آن ها رشد عاطفی و هیجانی مناسبی را نخواهد داشت و همین امر باعث می شود تا سلامت روان آن ها دچار اختلال گردد. هر چه ارتباط خانوادگی سردتر و ضعیف تر باشد، روی آوری به مواد مخدر بیشتر خواهد بود.

توجه بیش از حد

همانطور که کمبود عاطفه و توجه نتایج منفی را بر روی شخصیت و سلامت فرزندان می گذارد، توجه بیش از حد نیز می تواند یکی از علل گرایش به اعتیاد باشد.

دختر یا پسری که بیش از حد به خانواده وابسته است، استقلال کافی نخواهد داشت. چنین فردی وقتی وارد اجتماع می شود نه تنها بخاطر ضعف شخصیتی اش از والدین ناراحت خواهد شد، بلکه در مقابل وسوسه های محیط مقاومت خوبی نخواهد داشت.

محدودیت یا آزادی های بیش از حد

داشتن تعادل در زندگی بسیار مهم است. تحقیقات نشان می دهد که محدودیت های افراطی یکی از عوامل گرایش به انحرافات اجتماعی می باشد. زیرا عدم تجربه موقعیت های گوناگون باعث می شود که فرد پس از مدتی به دلیل سرکوب های پی در پی نه تنها مشکلات عاطفی پیدا خواهد کرد، بلکه به کنترل گر های خارجی وابسته می شود.

بدین ترتیب، با کوچکترین آزادی ها و فرصت های ایجاد شده برای رفتن به مواد پر خطری همچون اعتیاد یا دیگر انحرافات اجتماعی اقدام می کند. از طرف دیگر، آزادی های حساب نشده و افراطی نیز می تواند خود از علل گرایش به اعتیاد در افراد باشد. زیرا عدم نظارت بر روی نوجوان و جوانی که هنوز تجربه کافی در تشخیص خوب و بد ندارد، به احتمال زیاد او را در پرتگاه های مختلفی قرار می دهد.

سایر عوامل خانوادگی دخیل در میل به اعتیاد

• تبعیض بین فرزندان
• اعتیاد داشتن یک یا چند تن از اعضای خانواده
• فقر مالی
• رفاه اقتصادی زیاد و روابط ضعیف بین فردی خانواده
• نداشتن سواد والدین و ناآگاهی از اصلی ترین علل گرایش به اعتیاد
• اختلافات خانوادگی
• عدم تفاهم و دعوای زیاد زن و شوهر

دلایل اجتماعی گرایش به اعتیاد

پس از فرد و خانواده، وضعیت اجتماع به عنوان بزرگترین واحد که همه انسان ها در آن رشد می کنند، نقش زیادی در میل به موا مخدر دارد. هر چه نوجوانان و جوانان بیشتر در معرض آسیب های اجتماعی اعتیاد قرار داشته باشند، روی آوری به چنین موادی نیز بیشتر خواهد بود. علل گرایش به اعتیاد که در زیر عنوان شده است، رایج ترین دلایل در جوامع مختلف است.

• دسترسی آسان به مواد مخدر: اگر مواد مخدر به راحتی قابل دریافت و خرید باشد، موانع میل به اعتیاد کمتر شده در نتیجه گرایش بیشتر خواهد بود.
• بیشتر شدن نرخ بیکاری: بیکاری عواقب مختلفی دارد. فقر مالی، افسردگی، بیماری های روانی، عدم اعتماد بنفس، ناامیدی، دغدغه های فکری زیاد همگی در افرادی که بیکار هستند، بروز می کنند.
• اختلاف طبقاتی زیاد: اختلاف طبقاتی از نظر اقتصادی، فرهنگی، قدرت و نابرابری های جنسیتی به طور غیر مستقیم از علل گرایش به اعتیاد در افراد به شمار می روند.
• محل سکونت و محیط جغرافیایی: در شهرهای مرزی معمولا مواد مخدر راحت تر از سایر مناطق در دسترس است. بعلاوه کوچه های پر پیچ و خم، وجود افراد معتاد، محیط های آلوده، نداشتن امکانات رفاهی و تفریحی، و کمبود نظارت ارگان های انتظامی در افزایش اعتیاد یک منطقه تاثیرگذارند.
• دوستان ناباب: آمارها نشان می دهد که 60 درصد از موارد شروع مصرف مواد مخدر به دلیل تعارفات دوستانه بوده است. اگر گروه همسالان به درستی انتخاب نشوند، یادگیری رفتارهای غلط زیاد می شود.

سخن پایانی 

امیدواریم با خواندن این مقاله توانسته باشیم اطلاعات مفیدی در مورد علل گرایش به اعتیاد در افراد را به لحاظ روانشناسی به شما عزیزان ارائه داده باشیم.

اگر شما نیز احتمال می دهید که فرزندان یا یکی از نزدیکانتان در شرف اعتیاد مواد مخدر قرار دارد و برای کمک به او نیازمند راهنمایی متخصصان و درمانگران می باشید، می توانید با کارشناسان و روانشناسان دکتر فکر در ارتباط باشید. همکاران ما در تمامی روزهای هفته از ساعت 8 صبح الی 12 به صورت تلفنی و آنلاین آماده پاسخگویی به تمامی سوالات شما دوستان گرامی می باشند.