راه های پیشگیری از بزهکاری کودکان و نوجوانان

یافتن علل بزهکاری کودکان و نوجوانان به عنوان یکی از مهم ترین معزل های اجتماعی، دغدغه بسیاری از خانواده ها، روانشناسان و جامعه شناسان است. چرا که این قشر نه تنها در خانواده، بلکه در سرنوشت یک ملت و اجتماع تاثیرگذار می باشد. از این رو، مصلحت در آن است که راههای جلوگیری از بزهکاری کودکان و نوجوانان بررسی و اعمال شود تا در معرض عواقب بعدی قرار نگیریم.

به همین سبب، در این مقاله سعی داریم تا با ریشه یابی علل بزهکاری کودکان و نوجوانان و همچنین معرفی روش های پیشگیرانه، اطلاعات لازم در این زمینه را ارائه دهیم. همچنین، چنانچه شما نیز قصد دارید تا کودک و نوجوان خود را از چنین دام هایی نجات دهید یا در مورد برخی از رفتارهای او نگران هستید، می توانید با کارشناسان و روانشناسان دکتر فکر تماس گرفته و راهنمایی دریافت نمایید.

منظور از بزهکاری کودکان و نوجوانان چیست؟

یکی از بزرگترین نگرانی های والدین، مواجه با رفتارهای نامناسب و خطرآفرین فرزندانشان می باشد. این نگرانی به ویژه در دوران کودکی و نوجوانی که با بحران هویت همراه است، بیشتر خواهد بود. چرا که اگر غفلتی صورت گیرد، در آینده بایستی شاهد بزه فرزند خود باشیم.

قبل از هر چیز باید ببینیم که تعریف بزهکاری چیست و به چه کاری بزه گفته می شود. در واقع به اعمالی که خلاف قانون و هنجار اجتماعی بوده و برای آن مجازاتی تعریف شده باشد، بزه گفته می شود و افرادی که مرتکب چنین اعمالی می گردند را بزهکار می نامند.

همچنین بزهکاری می تواند در سه نوع کلی انجام شود. یکی از انواع مهم بزهکاری کودکان و نوجوانان افراد آسیب های اجتماعی می باشد. در این حالت ممکن است قتل عمد یا غیرعمد، حمله، ضرب و شتم جسمی اتفاق بیفتد. نوع دوم به موارد مالی مربوط می شود و شامل ورود غیرمجاز به اماکن یا خانه‌های دیگران برای سرقت، دزدی وسایل همسالان، و یا برداشتن بدون اجازه اموال دیگران می باشند.

نوع سوم رامی توان بزهکاری های اجتماعی نامید که معمولاً منجر به به هم ریختن امنیت و نظم اجتماعی و یا انجام کارهای ناپسندی همچون مصرف مواد مخدر می گردد.

علل بزهکاری کودکان و نوجوانان

دلایل و علل بزهکاری کودکان و نوجوانان را می توان در ابعاد مختلف خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جستجو کرد. بنابراین، بسیار مهم است که دقت زیادی در این زمینه صورت بگیرد و با بروز نشانه های بزهکاریف هر چه زودتر برای رفع آن اقدام نمود.

نداشتن یک یا هر دو والد از علل بزهکاری کودکان و نوجوانان

یک کودک یا نوجوان ممکن است به دلایل مختلفی اعم از فوت یا طلاق، از داشتن یکی از والدین محروم باشد. البته آسیب‌های وارد شده در این دو متفاوت بوده و معمولا از دست دادن یکی از والدین بعد از طلاق، به دلیل کشمکی که بین پدر و مادر وجود داشته است بیشتر خواهد بود.

اما به هر ترتیب، خلا های عاطفی و روحی که به خاطر چنین مسئله ایی به وجود می آید می تواند یکی از از علل بزهکاری کودکان و نوجوانان محسوب شود. چرا که کوتاه یا نوجوان برای تخلیه خشم و یا برآورده کردن نیازهای خود در صبح اقدامات هنجارشکنانه بزند.

مورد تبعیض قرار گرفتن

تفاوت قائل شدن در بین فرزندان یک پدیده بسیار نامطلوب در بین خانواده ها به شمار می رود. بدین مفهوم که پدر و مادر یا خانواده در تقسیم محبت فرزندان ناعادلانه برخورد کرده و حتی به سرزنش، مقایسه یا تغییر برخی از آنها می پردازند.

این تبعیض می تواند ابعاد مختلفی همچون تعبیض در جنسیت، تبعیض عاطفی، تبعیض در واگذاری امکانات، و تحقیر کردن دیده شود. بزهکاری کودکان و نوجوانان در چنین خانواده هایی به دلیل احساس ناامنی، کم شدن اعتماد به نفس، کاهش خودباوری، ایجاد حس حسادت، استرس، ترس، فراری بودن از خانه و پرخاشگری نوجوان بوجود می آید.

داشتن الگوهای نامناسب در بین دوستان و خانواده

اگر کودک یا نوجوان در محیط هایی رشد کنند که در آن افراد دارای سابقه های کیفری و یا محکومیت باشند، احتمال اینکه از آنها الگوبرداری کند وجود دارد. چنین الگوهایی می تواند یکی از والدین، خویشاوندان نزدیک یا دوستان باشد که مرتکب کارهای هنجار شکن و خلاف شده و مدتی را در زندان به سر برده یا معتاد می باشند. بدین ترتیب، تقلید و حتی مصرف مواد مخدر در نوجوانان نیز بسیار محتمل است. 

ناسازگاری و اختلاف در بین والدین

یکی از رایج ترین علل بزهکاری کودکان و نوجوانان، بودن در یک خانواده ناآرام می باشد. خانواده به عنوان محیط امن و کانونی نقش اساسی را در رشد عاطفی، فکری، جسمی و روحی فرزندان دارد.

در حالی که اگر این محیط به دلایلی همچون اختلاف زن و شوهر، مشاجرات لفظی، کتک کاری، پنهان کاری و یا ناسازگار دچار تشویش شود، رشد کودک و نوجوان به خوبی صورت نگرفته و ممکن است دچار اختلالات روحی و روانی شود. همچنین، در چنین شرایطی معمولا فرزندان تحت تاثیر والدین و یا خواهر و برداران قرار می گیرند و با رفتارهای ناسازگارانه از خود بروز می دهند.

موقعیت اقتصادی

تامین نیازهای مالی نیز نقش اساسی در پیشگیری از ارتکاب بزهکاری کودکان و نوجوانان دارد. کمبود های اقتصادی می‌تواند ابعاد مختلفی را دربر گیرد. به طور مثال، وضعیت شغل پدر یا مادر، مسکنی که در آن زندگی می کنند، منطقه محل سکونت، درآمد خانواده، امکانات رفاهی و زیستی همگی در تعریف وضعیت اقتصادی خانواده نقش دارند. 

کودکان و نوجوانانی که از نظر اقتصادی در شرایط نامطلوبی رشد می کنند معمولاً فشارهای روحی و روانی زیادی را به ویژه به علت مقایسه کردن خود با همسالان متحمل شده و حتی برای تامین آنها ممکن است دست به اعمالی همچون دزدی بزنند. 

البته مطلق نمی توان گفته بزهکاری کودکان و نوجوانان در خانواده‌های حقوق مالی صورت می‌گیرد. بلکه حتی ممکن است در شرایط اقتصادی بسیار خوب نیست چنین مواردی روی دهد که البته نظارت ها برای ضعیف والدین و عدم وجود حمایت های عاطفی می توانند نقش اساسی را در این گونه موارد داشته باشند.

رسانه های اجتماعی

در دنیای امروز که رسانه های اجتماعی نقش بسیار پر رنگی در زندگی تمام افراد دارند، نباید تاثیر آن بر کودکان و نوجوانان را دست کم گرفت. تلویزیون، اینستاگرام، تلگرام و واتساپ همگی دارای محتواهای مفید و مضری هستند که اگر کنترل و نظارتی بر روی آن ها وجود نداشته باشد، می توانند به یکی از علل بزهکاری کودکان و نوجوانان تبدیل شوند.

به عنوان مثال، فیلم هایی که حول محور جرم و جنایت بوده و بازیگران روش های انجام بزه های مختلف یا پورنوگرافی را نشان می دهند، به یک الگوی نامناسب برای کودک و نوجوان تبدیل خواهند شد و حتی او را دچار اضطراب و استرس می کنند.

بی توجهی به ارزش های اخلاقی

در برخی از خانواده های امروزی که احترام به ارزش های اجتماعی و فرهنگی در آن ها بسیار کم رنگ است، معمولا بستر برای کشش نوجوان به سمت رفتارهای ناهنجار وجود دارد.

اینگونه خانواده ها معمولا دارای روابط آزاد بوده و ممکن است به خط های قرمز انسانی توجه چندانی نشود و یا به فرزند آزادی های مطلق بخشیده شود. در چنین فضایی به دلیل عادی شدن بسیاری از رفتارهای نامناسب، بزهکاری کودکان و نوجوانان دور از انتظار نخواهد بود.

مشکلات و اختلالات روانی و فردی

مشکلات شخصیتی و روانی والدین از یک سو و مشکلات روانی فرزندان از سوی دیگر از مهم ترین دلایل بزهکاری کودکان و نوجوانان به شمار می روند. والدینی که در دوران کودکی خود تجربه های ناخوشایندی داشته و یا با مشکلات متعدد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و … دست پنجه نرم کرده اند، به احتمال زیاد دچار کمبودهای گوناگون و عقده خواهند شد. همین امر باعث بروز رفتارهای پرخاشگرانه و نامناسب با فرزندان و همسر می شود.

علاوه بر این، فرزندانی که در خانواده شاهد ناملایمات، بی توجهی، خشونت، آزارهای جسمی هستند، خود نیز اینگونه رفتارها را بروز می دهند و شخصیت سالمی نخواهند داشت.

همچنین، گاهی خانم هایی که به صورت ناخواسته باردار می شوند برای سقط جنین با قرص های را مصرف می کنند یا درست به اقدامات خطرناک می زنند که ممکن است بر روی سلامت جسمی و ذهنی جنین تاثیر بگذراد. همین امر می تواند سبب بر هم زدن آرامش روانی فرزند شود.

راههای جلوگیری از بزهکاری کودکان و نوجوانان

حال که با علل بزهکاری کودکان و نوجوانان آشنا شدیم، احتمالا می دانیم که بهترین راهکارهای پیشگیری از چنین اعمالی، داشتن رفتار صحیح با نوجوان می باشد. به یاد داشته باشیم که این پیشگیری تنها بر عهده خانواده نبوده و نهادهای اجتماعی و تحصیلی نیز نقش بسزایی در این زمینه دارند. چرا که کودک و نوجوان در بسترهای خانواده و اجتماع به صورت توام رشد می کند. در زیر سعی می کنیم که شما را با موثرترین و مهم ترین راههای جلوگیری از بزهکاری کودکان و نوجوانان آشنا نماییم.

پیشگیری قبل ودر دوران بارداری

تربیت و مراقبت از کودک از دوران پیش از بارداری آغاز می شود. در یک تحقیق طولی که بر روی مادران باردار صورت گرفت، ثابت شد مادرانی که قبل از حاملگی دارای سلامت روحی بهتر بوده و دوران بارداری خود را با رویکردی مثبت پشت سر گذاشته اند، دارای فرزندان موفق تر و سالم تری بوده اند.

در مقابل، زنانی که در این دوره حساس توجهی به نکات اخلاقی و رفتاری نداشته، و اعمالی همچون خوردن مشروب، دست کجی، بی بند و باری داشته اند، فرزندان آن دارای مشکلات روحی و اخلاقی می باشند.

از سوی دیگر، آرامش، تغذیه و سلامت جسمی در زمان بارداری بسیار اهمیت دارد. شرایط نامطلوب خانواده، کشمکش، اعتیاد و فساد، آزارهای جسمی و جنسی همگی در به وجود آمدن اختلالات شخصیتی کودک تاثیر گذار هستند.

ایجاد آرامش و محبت در خانه

متاسفانه گاهی مشغله های شغلی، اقتصادی و خانوادگی مانع از توجه به نیازهای روحی فرزندان می شود و دغدغه های گوناگونی باعث می گردند که با آن ها برخورد تند و خشنی داشته باشیم. نقطه مقابل آن نیز صادق است. توجه بیش از حد و نازپروری نیز می تواند مخرب باشد.

والدین باید سعی کنند که با ایجاد تعادل، به کودکان و نوجوانان خود محبت کافی را تزریق کرده و آن ها را از محبت افراد غریبه بی نیاز کنند. بوسیدن کودک، کلام های محبت آمیز، در آغوش کشیدن، گذراندن وقت با آن ها و … همگی در آرامش بخشیدن به کودک و نوجوان بسیار تاثیرگذارند. پر واضح است که میان بزهکاری کودکان و نوجوانان و محبت حاکم بر خانه و خانواده یک رابطه منفی وجود دارد. هر چقدر گرمای مهر و محبت بیشتر باشد، میل به سمت رفتارهای ناهنجار زیاد کمتر خواهد بود.

ایجاد الگوهای مناسب

در بسیاری از خانواده ها مشاهده می شود که کودکان با در دست داشتن گوشی یا تبلت به مشاهده فیلم های گوناگونی می پردازند، در حالیکه مناسب سن آن ها نبوده و از محتوای نامناسبی برخوردارند.

از سویی، نوجوانان نیز وقت زیادی را در شبکه های اجتماعی می گذرانند که در آن محتواهای مخرب زیادی نیز وجود دارد. این محیط ها همگی می توانند الگوی نامناسبی را در آن ها ایجاد نماید. بهتر است به صورت غیر مستقیم بر استفاده از چنین ابزارهای نظارت و کنترل داشته و از تماشای فیلم های غیر اخلاقی جلوگیری کنید.

همچنین، درگیر کردن کودک و نوجوان در تفریحات و رقابت های ورزشی برای تخلیه درست انرژی و پرهیز از خشونت روش بسیار خوبی است. توجه داشته باشید که نوجوانان در این سن به دنبال هویت یابی هستند و اگر الگوی مناسبی به آن ها تزریق نشود، به دلیل بی تجربگی افراد نامناسبی را انتخاب می کنند.

افزایش اعتماد بنفس در فرزند

یادمان باشد که نداشتن اعتماد بنفس ضربه بزرگی به فرزند ما می زند و یاس از توانمندی های ذاتی می تواند او را هر آن در دام های اخلاقی و اجتماعی بیندازد. اگر نمی تواند کاری را انجام دهد، به جای سرزنش کردنش سعی کنید به او نشان دهید که با تمام نقاط ضعف و قوتش دوستش دارید و برای ساختن دوباره او را همراهی خواهید کرد. تشویق و حمایت های متعادل برای افزایش اعتماد بنفس بسیار مهم می باشند.

در موارد بسیاری اثبات شده است که بزهکاری کودکان و نوجوانان ناشی از اهانت، تحقیر، برچسب زنی، انتقادهای تند، سرزنش و کمبود اعتماد بنفس می باشد. اگر فرزندنتان دارای معایبی است یا کاری را به درستی انجام نمی دهد، هرگز در جمع یا به طور علنی از او انتقاد نکنید. بلکه بهتر است از شیوه های غیر مستقیم برای اصلاح او تلاش نمایید.

او را به تحصیل و مدرسه علاقه مند کنید

طبق آمار، بزهکاری کودکان و نوجوانان غالبا با فرار یا ترس از مدرسه و همچنین بی توجهی به تحصیل همراه است. این دلیل می تواند متاثر از والدین یا خانواده باشد که خود نیز توجهی به تحصیل نداشته و سخت گیری های بیش از حد را در رابطه با درس خواندن فرزند اعمال می کنند.

بعلاوه، محیط مدسه و رفتار معلمان و مدیران در علاقه مند کردن کودک و نوجوان از اهمیت بسزایی برخوردار است. والدین بایستی دلایل افت تحصیلی فرزندان را با دقت بررسی کرده و در راه رفع ان اقدامات مناسب انجام دهند.

سخن پایانی

همانطور که مطالعه فرمودید، هدف ما در این مقاله واکاوی علل و راه های پیشگیری از بزهکاری کودکان و نوجوانان بود و سعی کردیم اطلاعات مفیدی را به خوانندگان عزیز ارائه دهیم.

با توجه به آنکه والدین در این دوران چالش های مختلفی همراه هستند و گاهی با رفتارهای پیچیده و غیر منتظره ایی از فرزندان خود روبرو می شوند، سوالات بی پاسخ زیادی در زمینه تربیت برایشان مطرح می شود که نیازمند راهنمایی گرفتن از متخصصان این حوزه می باشد. مشاوران کودک و نوجوان دکتر فکر به همین منظور در تمامی روزهای کاری هفته از ساعت ۸ صبح الی ۱۲ شب پاسخگوی تمامی پرسش های والدین و خانواده های گرامی در این زمینه می باشند.