علل پرخاشگری کودکان + رفتار صحیح با کودک پرخاشگر

پرخاشگری کودکان یکی از مواردی است همواره نگرانی بسیاری را در والدین به وجود می آورد. زیرا اگر این رفتار در فرزندان اصلاح نشود، احتمالا در سنین نوجوانی و جوانی شدت یافته و تاثیرات منفی گوناگونی را بر روی زندگی آن ها خواهد گذاشت. در این میان، یافتن علل اصلی پرخاشگری کودکان مهم ترین گام در اتخاذ رفتار صحیح می باشد. زیرا با شناخت و رفع بسیاری از دلایل موجود، این مشکل خودبخود برطرف خواهد شد.

به همین دلیل در این مقاله قصد داریم تا علاوه بر آشنایی با رفتار صحیح با پرخاشگری کودکان، علل رایج را با یکدیگر مورد بررسی قرار دهیم. همچنین، اگر با وجود مطالعه این مطلب، همچنان با سوالاتی در این زمینه مواجه شدید و یا مایل به دریافت مشاوره می باشید، می توانید با مشاوران کودک و نوجوان دکتر به صورت تلفنی و آنلاین در ارتباط بوده و در اسرع وقت راهنمایی بگیرید.

تعریف پرخاشگری کودکان

تصوری که اغلب ما در مورد کودکان در ذهن خود داریم، صورتی معصوم و مهربان است که به نوعی برایمان جلوه گر آرامش نیز می باشد.

اما شاید اینکه توقع داشته باشیم کودکان در همه حال آرام و خندان باشند، انتظار نامعقولانه ایی باشد. چرا که خشم، ناراحتی، عصبانیت، و گریه بخشی از واکنش های هیجانی طبیعی ما انسان ها است و نمی توان آن را انکار کرد. بویژه آنکه کودکان در سال های اولیه زندگی هنوز کنترل چندانی بر روی هیجانات خود ندارند و احتمالا با کوچکترین محرک ها هم دست به رفتارهای پرخاشگرانه می زنند. اما نکته ایی که در این بین وجود دارد آن است که کودکان همگام با رشد و بزرگتر شدن، مهارت های رفتاری و هیجانی را یاد می گیرند و بایستی میزان این نوع واکنش ها پایین بیاید.

حال باید پرسید که منظور از پرخاشگری چیست؟ روانشناسان معتقدند که پرخاشگری عبارت است از رفتارهای آسیب زای جسمی و هیجانی که گاهی به عنوان دفاع از خود صورت می گیرد. پرخاشگری می تواند به صورت کلامی و غیر کلامی باشد. به نحوی که پرخاشگری پسران غالبا به صورت فیزیکی و جسمانی است، اما در دختران بیشتر به شکل کلامی و با ابراز کلمات و عبارات توهین آمیز، قهر، تمسخر و بدگویی دیده می شود.

نکته دیگر آنکه دختران معمولا خشم خود را تنها نسبت به هم جنس های خود، یعنی دختران نشان می دهند. در حالیکه پسران زورگویی و پرخاشگری را در مقابل هر دو جنس ابراز می کنند.

انواع پرخاشگری کودکان

پرخاشگری کودکان می توانند به چند شکل وجود داشته باشد. بسته به نوع این حالت، پیامدهای منفی نیز متفاوت می باشند و والدین باید حتما از آ ن ها مطلع باشند.

• پرخاشگری وسیله ایی یا ابزاری: کودک برای به دست آوردن یک اسباب بازی، وسیله خود، رفتن به پارک یا هر مکان دیگر دست به رفتارهای خشونت امیز زده و یا به پدر و مادر حمله ور می شود.
• پرخاشگری آزاردهنده یا خصمانه: کودک سعی در صدمه زدن یا آسیب رساندن به دیگران دارد و عمدتا دلیل آن الگو گرفتن از رفتارهای دیگران است.

همچنین، پرخاشگری کودکان را از نظر جهت گیری به دو دسته زیر تقسیم می کنند.

• پرخاشگری درونی: کودک خشم ها و عصبانیت های درونی خود را آشکار نساخته و آن ها را به اصطلاح فرو می خورد. این نوع پرخاشگری نهایتا موجب افسردگی عقده های روانی می شود.
• پرخاشگری بیرونی: کودک خشم ها را برون سازی کرده و آن ها را به نحو های مختلف آشکار می سازد.

علل پرخاشگری کودکان

شاید بهترین سن برای شناسایی علل پرخاشگری کودکان و بکارگیری اصول مهم در تربیت کودک، همان دوران پیش دبستانی باشد. زیرا در صورت عدم رسیدگی، این ویژگی به دوران نوجوانی و جوانی منتقل شده و آنگاه بایستی شاهد پیامدهای منفی بر تحصیل، روابط اجتماعی، و … باشیم. به همین دلیل در ادامه مهم ترین علل پرخاشگری کودکان را بیان می کنیم.

اختلالات یادگیری

اختلال یادگیری یکی از اختلالات دوران کودکی به شمار می رود که کودک را از خواندن، نوشتن، حل مسائل ریاضی و به طور کلی نقص در مهارت تحصیل عمومی دچار مشکل می کند. از نظر اغلب روانشناسان این اختلال به دلیل یک سری نقص ها در نواحی مغز و اختلال سیستم اعصاب مرکزی به وجود می آید.

همین امر در برخی از جنبه های زندگی اجتماعی، هیجانی و تحصیلی کودکان تاثیر منفی گذاشته و به همین علت نیز شناخت احساسات خود و دیگران برایشان دشوار می باشد.

تحقیقات نشان می دهد که بین اختلالات یادگیری در کودکان با پرخاشگری آن ها رابطه وجود دارد. به طوری که حدود یک چهارم کودکانی که مشکلاتی همچون کند خوانی دارند، و یک سوم کودکان دارای ناتوانی در خواندن، پرخاشگر می باشند.

محیط خانواده

پدری که برای به کرسی نشاندن حرفش از تهدید و خشونت استفاده می کند و مادری که برای دفاع و یا برآورده کردن انتظارات خود دست به پرخاشگری می زند، به الگوهای منفی برای فرزندان تبدیل می شوند.

تحقیقات نشان می دهد که یکی از علل پرخاشگری کودکان داشتن والدینی است که اینگونه رفتارها را در محیط خانه به مراتب نشان می دهند.

متاسفانه مشکلات اقتصادی، اختلافات خانوادگی، فشارهای کاری، نبود یا ترک رابطه جنسی خوب، طلاق عاطفی، اختلاف زن و شوهر، و مسائلی از این دست، میزان فشارهای ذهنی و عصبانیت را در پدران و مادران بالا برده و اثرات مخرب خود را نشان می دهند.

مورد تنبیه قرار گرفتن

تنبیه کردن کودک به روش های نادرستی همچون تبیه بدنی، تحقیر، جیغ و داد، ترساندن، الفاظ رکیک، مجازات های بیش از حد، و خشونت علیه کودکان همگی از بدترین انواع شیوه های تربیتی برای اصلاح رفتار فرزندان هستند و در تحقیقات بسیاری به عنوان یکی از علل اصلی پرخاشگری کودکان به شمار می روند. تاثیرات اینگونه رفتارها به صورت کوتاه مدت و بلندت می باشند و احتمال بروز عصبانیت را بسیار بالا می برند.

تایید و تشویق رفتارهای پرخاشگرانه

متاسفانه در برخی از خانواده ها مفهوم دفاع از حق خود و شهامت به اشتباه جایگزین پرخاشگری می شوند. در این سبک فرزند پروری، کودک تصور می کند که در مقابل هر نوع مانعی در برابر خواسته هایش باید خشونت داشته باشد تا به هدفش دست پیدا کند.

حتی گاهی والدین او را با جملاتی همچون ” اجازه نده تو سری خور باشی”، ” هر کسی باهات بد رفتار کرد بهش نشون بده”، ” اجازه نده کسی کتکت بزنه” و … موجب تشویق پرخاشگری کودکان می شود. این تشویق گاهی از سوی دوستان و همسالان صورت می گیرد و در فضایی مدرسه با دوستان پرخاشگر ممکن است تقویت شود.

مشاهده صحنه ها و فیلم های خشونت آمیز

در دنیای امروز که کودکان به جای بازی های فیزیکی و داشتن تحرک، میل به بازی های دیجیتال و تماشای فیلم ها دارند، بسیار مهم است که بر محتوای این برنامه ها کنترل صورت گیرد. زیرا بازی های امروزی غالبا دارای صحنه های خشن و ترسناک است.

کودکی که همواره در معرض چنین محتواهایی قرار دارد، از آن ها الگو برداری کرده و تکرار می کند. این ناهماهنگی بین تربیت خانواده و آنچه که برای او عادی سازی شده است، در تقویت پرخاشگری کودکان بسیار تاثیرگذار است و حتی در مواردی منجر به ناسازگاری و نافرمانی می شود. علاوه بر این، مشاهده صحنه های پر تنش در اجتماع و محیط پیرامون خود ایجاد خشونت سهم دارند.

غریزه و ویژگی های ذاتی

اینکه آیا پرخاشگری کودکان ذاتی و ژنتیکی است یا نه، از نظر روانشناسان به طور قطعی به اثبات نرسیده است و جای تحقیق بیشتری دارد. برجسته ترین طرفداران نظریه غریزی بودن پرخاشگری، فروید است. این روانشناسان و روانپزشکان معتقدند که پرخاشگری یک انرژی نهفته و طبیعی در بدن است.

حال اگر به صورت بازی، ورزش، و فعالیت های سازنده تخلیه شود، هیچگونه آسیبی در پی نخواهد داشت. در غیر این صورت، به صورت رفتارهای نابهنجاری بروز می کند که موجب آزار خود و دیگران می شود.

اختلالات رفتاری

برخی از اختلالات رفتاری همچون بیش فعالی در تشدید پرخاشگری کودکان نقش دارند. کودک بیش فعال به علت آنکه تحریک پذیری بیشتری نسبت به اتفاقات ناخوشایند پیرامون خود دارد، واکنش های منفی را زودتر از خود نشان می دهد.

به طور کلی، پیامدهای اختلال بیش فعالی می تواند مواردی همچون مخالفت جویی و لجبازی کودکان باشد و همین امر باعث می شود که احتمال به راه افتادن دعوا و ناسازگاری بیشتر باشد.

رفتار صحیح با پرخاشگری کودکان

حقیقت این است که رفتار صحیح با پرخاشگری کودکان برای والدینی که در شرایطی سخت در مقابل فرزندانشان قرار می گیرند چندان آسان نیست. نوعی سردرگمی در چنین لحظاتی رخ می دهد و ما نمی دانیم که آیا باید با ملایمت با او رفتار کنیم یا اینکه برخوردهای سخت گیرانه ایی داشته باشیم تا بعدا دوباره تکرار نشود. ما در زیر توصیه هایی را ارائه می دهیم تا شما را در نحوه برخورد درست متناسب با شرایط یاری دهد.

علت و ریشه اصلی پرخاشگری کودک را بیابید

ما قبلا هم اشاره کردیم که خشم در کودکان به ویژه سنین پیش دبستانی تا حدی طبیعی است و اگر گاه به گاه و به شکل خفیف بروز نماید، نباید در مورد آن نگران شد. اما در مورد فرزندانی که واکنش های تند و زننده را در فواصل زمانی کم و بشدت نشان می دهند، حتما بایستی قبل از هر چیز علت یابی شود.

انفجار احساسات و خشم یکباره یک کودک برای دست آوردن یک خوراکی، احتمالا برای شما به عنوان یک بزرگسال قابل درک و موجه نباشد، اما مطمئن باشید که دلیلی پشت این رفتار نهفته است. شاید برایتان زمانبر و سخت باشد، اما برای آنکه علل پرخاشگری کودکان و فرزندانتان چیست، سعی کنید الگوهای رفتاری او و حوادثی که مثلا در طی یک هفته یا یک ماه پیش آمده را یادداشت و بررسی کنید.

مثلا، ممکن است یک برنامه روتین مثل رفتن به پارک یا بازی با دوستان تغییر کرده یا آنکه کودک در موقعیت های جدیدی همچون مدرسه و مهد کودک یا یک خانه جدید قرار گرفته اند. بعلاوه، شرایطی همچون دعوای والدین، از دست دادن شغل پدر، مرگ عزیزان، به دنیا آمدن یک خواهر و برادر جدید، و عوارض طلاق برای کودکان استرس زا می باشد و به صورت رفتارهای خشونت آمیز بروز می کند.

علاوه بر موارد ذکر شده در بالا، کمبود محبت عاطفی، کمبود خواب کافی، نداشتن تماس فیزیکی کافی با مادر و مورد نوازش قرار نگرفتن، کمبود فعالیت های بدنی، کمبود جا برای بازی، و … همگی می توانند منابع پرخاشگری کودکان باشند.

رفتاری قاطعانه داشته باشید

شاید پرخاشگری کودکان از نوع ابزاری یا وسیله ایی باشد. یعنی برای رسیدن به هدفی خاص دست به چنین رفتارهایی می زند و آنقدر ادامه می دهد تا والدین را مجبور به اطاعت کند.

به عنوان مثل، فرض کنید که برای خرید به مغازه ایی رفته اید و او دائم بهانه خرید اقلام گوناگون را می گیرد. یک کودک بهانه گیر احتمالا در چنین مواقعی شروع به گریه های بی امان و بلند می کند. اگر قبلا به او گفته اید که نمی خرم، دیگر هرگز تسلیم یا پشیمان نشوید. این کار موجب تقویت و شرطی شدن رفتار غلط او می شود.

برای او نه فقط یک والد، بلکه یک راهنمای محترم و مقتدر باشید

کودکی که در حال بازی با دوستانش است، احتمال اینکه در حین بازی عصبانی شود وجود دارد. والدینی که در حال تماشای پرخاشگری کودکان خود هستند، چه واکنشی باید نشان دهند. دو روش وجود دارد.

یک روش این است که آن ها هم با عصبانیت مداخله کرده و کودک را بخاطر کارش سرزنش و تحقیر کنند. که این شیوه یعنی دقیقا تکرار همان رفتاری که کودک دارد و به او میفهماند که ما اجازه داریم بر سر دیگران داد بزنیم، و از همه مهم تری به او حس ناامنی را منتقل کنیم.

روش دیگر آن است که یک نفس عمیق بکشیم و با آرامی به کودک بفهمانیم مهم نیست که ما در چه شرایطی قرار داریم. ما در هر صورت مسئول آنچه که می گوییم و انجام می دهیم هستیم.

همچنین، اگر احساس می کنیم که فرزندنمان در مدیریت هیجاناتش ناتوان است و هر لحظه احتمال دارد که به فرض مثال شی ایی را به سمت کودک دیگر پرتاب کند، در نزدیکی او بمانید و قبل از بیشتر شدن عصبانیت، با واژه های ساده و مستقیم بدون آنکه سرش داد بزنیم، به او بگوییم فلان کار را نکن و اسباب بازی در شرف پرتاب را از او بگیریم.

رفتارهای مثبتش را تقویت کنید

زمانی که کودک خونسردی خود را به دست می آورد و آرام می شد، یا هنگامی که احساسات منفی اش را با لحنی آرام بیان می کند از او تعریف و تمجید نماید. هر زمان که پیشرفت مثبتی را در پرخاشگری کودکان خود ملاحظه کردید به او جوایزی متناسب با علایقش هدیه دهید. تاثیر تشویق بر کودکان بسیار شگرف است و آن ها را در مسیرهای درست قرار می دهد.

سخن پایانی

در این مقاله تلاش کردیم تا ضمن بررسی علل پرخاشگری کودکان، برخی از شیوه های رفتار صحیح با این کودکان را ذکر کردیم.

از آنجا که امکان بیان همه نکات مربوط به پرخاشگری کودکان در این مقاله امکانپذیر نیست، کارشناسان، روانشناسان و مشاوران کودک و نوجوان دکتر فکر این امکان را فراهم کرده اند تا در همه روزهای هفته از ساعت 8 صبح الی 12 پاسخگوی همه سوالات دوستان و والدین گرامی در مورد روش صحیح درست با کودکان و نوجوانان باشند.