معرفی انواع پرخاشگری + علل و درمان آن

در هر جامعه ایی کم و بیش انواع پرخاشگری وجود دارد و این رفتار گاهی آنقدر خطرآفرین می شود که می تواند زندگی چندین نفر را تحت شعاع قرار دهد. گرچه عموم مردم رفتارهای تند و زننده را پرخاش می نامند ولی اغلب افراد به طود دقیق نمی دانند پرخاشگری چیست؟ اهمیت این موضوع در پیشگیری و درمان چنین رفتارهای پر خطری است و برای این منظور بایستی علل پرخاشگری دقیقا مشخص شود.

در پایان مقاله به تمامی این موضوعات خواهیم پرداخت و به شما در را شناخت بهتر انواع پرخاشگری کمک می کنیم. با این حال، اگر خود یا شخصی از اطرافیانتان پرخاشگر است، توصیه می کنیم که هر چه زودتر از درمانگران یاری بگیرید. همکاران ما در تمامی روزهای هفته آماده پاسخگویی به سوالات و ارائه مشاوره به شما عزیزان خواهند بود.

منظور از انواع پرخاشگری چیست؟

پرخاشگری را می توان یکی از خصوصیات مشترک بین انسان و حیوانات دانست که ویژگی اصلی آن آسیب رساندن سهوی یا عمدی به خود یا دیگران است. اما چیزی که مسلم است، نمود بروز پرخاشگری در انسان ها با انواع پرخاشگری در سایر جانواران متفاوت است.

انسان ها به طور  کلی به دو شکل مستقیم و غیر مستقیم، رفتارها یا اعمال پرخاشگرانه از خود نشان می دهند و گاهی هدف آن ها می تواند صدمه زدن به یک یا گروهی از افراد باشد. در برخی از نظریه ها نیز از این نوع واکنش تحت عنوان یک مکانیسم دفاعی یاد می گردد که در مقابله با تحریکات مختلف به کار برده می شود.

البته نباید انواع پرخاشگری را با انواع خشونت اشتباه گرفت. چراکه خشونت در واقع زیرمجموعه پرخاشگری بوده و ممکن است هدف یا شکل بروز آن فرق داشته باشد. از سوی دیگر، ریشه پیدایش پرخاشگری و خشونت هم گاها با یکدیگر متفاوت است.

انواع پرخاشگری

به طور معمول، تصور همه ما از پرخاشگری تنها شکل فیزیکی و جسمی آن است. این در حالی است که انواع پرخاشگری را می توان در دسته های مختلفی جای داد و نتایج آن نیز به طبع متفاوت خواهد بود. در دسته بندی های زیر، به دو دسته کلی این رفتار از نظر علم روانشناسی پرداخته شده است.

پرخاشگری تکانشی

این یکی از انواع پرخاشگری است که معمولا به دلیل ناکامی ها یا شکست های عاطفی رخ می دهد و با احساساتی که در لحظه تجربه می کنیم، رابطه مستقیم داشته و گاهی غیر قابل کنترل است. در اینگونه شرایط، اگر شخصی که باعث ناراحتی شده است در دسترس باشد، پرخاش بر او تخلیه می شود. در غیر اینصورت، فرد خشم را بر خود خالی خواهد کرد.

پرخاشگری ابزاری

این نوع پرخاشگری هدفندانه تر بوده و یک نوع پرخاشگری شناختی به شمار می رود. در این مورد، اگر فرد به هدف خاص خود نرسد، به شخص یا اشخاصی که مانع دستیابی به هدفش شده اند، آسیب خواهد رساند.

نمودهای بروز انواع پرخاشگری

• پرخاشگری فیزیکی و جسمی: حمله های فیزیکی، کتک زدن، قتل، چاقو کشی، لگد زدن
• پرخاشگری کلامی: ناسزا گفتن، تمسخر، لقب گذاری، توهین، تحقیر، تهمت
• پرخاشگری رابطه ایی: شایعه پراکنی یا بردن آبروی یک یا چند شخص، سوء استفاده احساسی، دروغ و پنهانکاری عامدانه و از روی سوء نیت
• پرخاشگری منفعل: نادیده گرفتن در یک رویداد، بی تفاوتی در موقعیت هایی که حضور و توجه لازم است

علل پرخاشگری از بر اساس نظریه های روانشناسی

 علم روانشناسی دیدگاه های مختلفی در مورد علل پرخاشگری دارد. در این میان، سه نظریه مهم اعم از نظریه غریزه پرخاشگری، پرخاشگری ناکامی، و نظریه یادگیری از پایه علمی بیشتری برخوردارند. در ادامه هر سه نظریه را به زبانی ساده بیان می کنیم تا شما عزیزان از دیدگاه روانشناسی به این علل پرخاشگری نگاه کنید.

پرخاشگری یک رفتار غریزی و ذاتی 

یکی از مهم ترین و اصلی ترین دیدگاه ها در مورد پرخاشگری، به نظریه زیگموند فروید بر می گردد. او به طور کلی بر غریزی و ذاتی بودن بسیاری از رفتارهای انسان تاکید دارد. این روانکاو بزرگ، دو نیروی اساسی و ذاتی انسان را غریزه مرگ و غریزه زندگی می دانند، و  پرخاشگری را نمودی از غریزه مرگ معرفی می کند که انسان را به سمت نابودی هدایت خواهد کرد.

او معتقد است که پرخاشگری نیز یک نوع نیروی غریزی است که به صورت آشکار و نهان وجود دارد. حال اگر انسان این نیرو را به شکل صحیحی همچون ورزش یا فعالیت های رقابتی سالم تخلیه کند، سازنده خواهد بود. در غیر این صورت، آن را به شکل رفتارهای مخربی نشان می دهد که می تواند برای وی یا دیگران آسیب زا باشد.

بر اساس همین دیدگاه غریزی، لورنز نیز میل پرخاشگرانه را بین انسان و موجودات دیگر مشترک می داند و بیان می کند که شدت یا میزان انواع پرخاشگری را متاثر از نیروی نهفته شده می باشد.

پرخاشگری در اثر ناکامی

میلر و دلار بزرگترین حامیان این نظریه، عنوان می کنند که پرخاشگری نتیجه ناکامی های مختلف است. بر این اساس، هر چه تعداد دفعات یا اهمیت ناکامی از نظر یک شخص بیشتر باشد، میزان و نوع پرخاشگری او نیز شدید تر و بارزتر خواهد بود.

بدین ترتیب، نظریه پرخاشگری در اثر ناکامی معتقد است که پرخاشگری یک خصوصیت ذاتی نیست، بلکه یک رفتار آموخته شده می باشد. اصلی ترین دلیل پرخاشگری در نظریه ناکامی نیز به ناامیدی بر می گردد. یعنی زمانی که شخص خود را از رسیدن به یک هدف ناتوان می بیند.

مثلا، پرخاشگری نوجوانان می تواند به علت سرکوب نیازها و خواسته هایی باشد که برایشان اهمیت بسیار دارد و به همین دلیل دچار ناامیدی و میل به پرخاشگری می شوند. یا کودکی که بارها از والدین خود می خواهد به او اجازه رفتن به کوچه را دهند و با مخالفت آن ها روبرو می شود، عصبانیت و پرخاشگری خود را روی اسباب بازی های تخلیه کرده و آن ها را پرت می کند.

پرخاشگری یک نوع یادگیری اجتماعی

بندورا، برکوویتز و برخی دیگر از نظریه پردازان بزرگ علم روانشناسی، انواع پرخاشگری را نتیجه مشاهده یا تقلید می دانند و آن را در دسته رفتارهای آموخته شده قرار می دهند. کودکی که در خانه شاهد پرخاشگری ها و عدم کنترل خشم پدرش در خانه یا بیرون است، این رفتار را می آموزد و آن را عینا یا تقریبا اجرا می کند. هر چه تکرار و شدت رفتار پرخاشگرانه بیشتر باشد، احتمال سرمشق گیری و دورنی سازی این رفتار توسط کودک، نوجوان یا حتی بزرگسالان بیشتر خواهد بود.

علل کلی پرخاشگری

اگر توضیحات بالا در خصوص نظریه های مربوط به انواع پرخاشگری را مطالعه کرده باشید، در مجموع متوجه شده اید که دلایل بروز این رفتار چیست. اما برای آنکه ملموس تر با علل پرخاشگری آشنا شوید، در ادامه به طور جزئی تری در مورد علت ها توضیح خواهیم داد.

مصرف الکل و مواد مخدر

تحقیقات و مشاهدات نشان می دهد که مصرف مواد مخدر و الکل در افزایش پرخاشگری نقش دارند. موارد بسیاری از رفتارهای خشونت آمیز، تجاوز جنسی، قتل، تعارض و … در اثر مصرف الکل و یا موادی همچون شیشه، کوکائین، هروئین، کراک و … گزارش شده است. این رویدادها در هنگام نشئگی و یا مستی روی می دهند و باعث مختل کردن توانایی های شناختی همچون استدلال، کنترل احساسات، عملکرد اجرایی و … می شوند. بعلاوه، این مواد موجب نادیده گرفتن محدودیت ها و قوانین خواهند شد.

احساسات منفی

حالات منفی مثل خستگی های مفرط، ناامیدی، شکست عشقی، مریضی، شکست های تحصیلی، مقایسه کردن خود با دیگران، و بسیاری از احساسات منفی می توانند در افزایش یا بروز انواع پرخاشگری موثر باشند. همچنین، اگر از نظر فیزیولوژیک در شرایط مناسبی نباشیم، احتمال اینکه عصبی و پرخاشگر شویم، زیاد است. مثلا، کار در دمای زیاد یا گرسنگی مفرط باعث حالت های تهاجمی می شود.

تغییرات هورمونی

تستوسترون و سروتونین از جمله هورمون هایی هستند که در پرخاشگری نقش دارند. هر چه سطح تستوستزون بیشتر باشد، احتمال خشم و پرخاشگری بیشتر خواهد بود. با وجود آنکه تستوسترون در مردان بیشتر ترشح می شود، اما در زنان هم اگر میزان این هورمون کم باشد، بروز رفتارهای پرخاشگرانه امکانپذیر است.

ویژگی های ژنتیکی

همانطور که برخی از اختلالات روانی مثل اختلال دو قطبی و افسردگی شدید می تواند منشا ژنتیکی داشته باشد، در برخی موارد، پرخاشگری از پدر و مادر به ارث می رسد و به طور کلی ارثی است. البته تشخیص این موضوع بر عهده روانشناسان یا متخصصان می باشد.

اختلالات روانپزشکی و شناختی

تعدادی از انواع اختلالات شخصیتی و روانی اعم از موارد زیر در بروز پرخاشگری تاثیرگذارند.

• اختلال بیش فعالی
• اختلال شخصیت مرزی
• اختلال سلوک
• بیماری هانتینگتون و آلزایمر
• اختلال استرس پس از سانحه
• روان گسیختگی
• اختلال وسواس اجباری
• سندروم پس از ضربه مغزی
• افسردگی

یادگیری و سرمشق گیری

دوران کودکی و مهم تر از آن، دوران نوجوانی برای رشد عاطفی و شخصیتی انسان حساس ترین مرحله به شمار می آیند. کودکانی که در خانه دائم در معرض انواع پرخاشگری هستند یا نوجوانانی که در منزل و یا بین دوستان خود افراد پرخاشجو دارند، احتمال اجرایی کردن این عمل را افزایش می دهند. چرا که الگوپذیری در این سنین بسیار شدید است و در بزرگسالی نیز خود را به شکل های مختلف نشان می دهد.

علائم پرخاشگری

بسیاری از افراد پرخاشگری را با خشم اشتباه می گیرند. در حالی که این دو با یکدیگر متفاوت هستند و انواع پرخاشگری با حالت های خاصی بروز پیدا می کنند. نشانه های زیر می تواند علائم رفتارهای پرخاشگرانه باشد و هر فردی ممکن است یا چند تا از آن ها را بروز دهد.

• تحریک پذیری
• تنش
• غم و اندوه
• رفتارهای تهدید آمیز بریا خود یا دیگران
• حملات فیزیکی
• پرخاشگری کلامی
• عصبانیت شدید
• کناره گیری از جمع یا فعالیت های مهم
• نگرش غیر عادلانه
• پرخاشگری رابطه ایی
• رفتارهای منفعلانه مثل ابراز غیر مستقیم احساسات منفی

درمان پرخاشگری

پرخاشگری را نمی توان همیشه نگران کننده دانست و یا به دنبال درمان آن بود. همه ما ممکن است حداقل یکبار در زندگی دچار انواع پرخاشگری شویم. مثلا، خانم ها در دوران عادت ماهیانه به دلیل نوسانات هورمونی احتمال دارد که به طور مقطعی خشمگین یا پرخاشگر شود. بنابراین، این حالت گذرا و موقتی است.

اما به طور کلی، نباید این نوع رفتار را ساده انگاشت و باید برای درمان آن هر چه زودتر و بهتر اقدام کرد. اصلی ترین و نخستین گام در اصلاح پرخاشگری، یافتن علت و ریشه این مشکل است. در اغلب اوقات، افراد عادی نمی توانند به علل اصلی پرخاشگری پی ببرند و لازم است که از یک مشاور خوب یا درمانگر کمک گرفته شود. رایج ترین رویکردها و شیوه های درمانی که در این زمینه به کار برده می شود، به شرح زیر می باشد.

• درمان شناختی رفتاری: در این نوع درمان برای اصلاح الگوهای رفتاری و فکری نادرست تلاش می شود. همچنین، در صورت وجود اختلالات مختلف، بر درمان آن ها نیز تمرکز خواهد شد.
• درمان روان پویشی: به پیدا کردن ریشه مشکلات احتمالی و علائم سلامت روان کمک می کند.
• رفتار درمانی دیالکتیکی: مهارت های لازم برای مقابله با تحمل احساسات منفی و یا ناکامی های آموزش داده می شود.
• درمان بین فردی: کمک می شود تا چالش های تاثیرگذار بر قضاوت و خلق و خو شناسایی شده و سلامت روان بیشتر شود.
• دارو درمانی: در صورت لزوم، درمانگر به همکاری یک روانپزشک برای بهبود افکار و رفتارهای تهاجمی دارو تجویز می شود.

سخن پایانی

امیدواریم در این مقاله توانسته باشیم به شما اطلاعات مفیدی در مورد اینکه انواع پرخاشگری چیست؟ ارائه داده باشیم و در فهم علل پرخاشگری مطالب سودمندی را آموخته باشید.

اگر در مورد این مسئله یا هر کدام از مشکلات روحی با سوال و ابهامی مواجه شدید، روانشناسان و مشاوران ما در تمامی روزهای کاری هفته از ساعت 8 صبح الی 12 شب آماده خدمت رسانی به شما عزیزان خواهند بود.