علل پرخاشگری نوجوانان و رفتار صحیح با آنها

آیا به عنوان پدر و مادر می دانید که علل پرخاشگری نوجوانان و رفتار صحیح با آنها چیست؟ نوجوانانی که در یکی از پر فراز و نشیب ترین مراحل زندگی خود از نظر رشد جسمی، جنسی و روانی قرار دارند، با بحرانی دست و پنجه نرم می کنند که عبور موفقیت آمیز از آن بدون کمک خانواده امکانپذیر نیست. از همین رو، روانشناسان بر شیوه های صحیح درمان پرخاشگری نوجوانان پسر و دختر برای داشتن جوانان سالم در آینده تاکید بسیار دارند.

در همین راستا لازم دیدیم تا علاوه بر تعریف درست پرخاشگری در نوجوانان ، به دلایل بروز اینگونه رفتارها بپردازیم و شما را با شیوه های صحیح مقابله با آن ها آشنا نماییم. چنانچه، شما نیز با نوجوان خود در مورد برخی از مسائل دچار دوگانگی یا مشکل هستید و نیازمند راهنمایی در مورد نحوه برخورد با آن ها می باشید، می توانید با کارشناسان و روانشناسان دکتر فکر تماس گرفته و مشاوره تخصصی دریافت کنید.

تعریف پرخاشگری در نوجوانان

نوجوانی پل عبور از مرحله کودکی به جوانی و بزرگسالی است. یعنی راه ارتباطی میان دو دنیای کاملا متفاوت که در آن نه کودک محسوب می شوی و نه بزرگسال. به همین دلیل هم این دوره از زندگی با چالش ها و ویژگی های خاصی همراه است که شاید نسبت به دوران های دیگر بسیار حساس تر باشد.

در واقع نوجوان در جدال میان پیدا کردن نقش خود در جامعه و اجتماع و همچنین به دلیل تغییرات فیزیکی و نبود تعادل شیمیایی هورمون ها، نوعی سردرگمی و عدم اطمینان را تجربه می کند و همین امر باعث بروز رفتارهای پرخاشگرانه در او می گردد.

اما مسئله مهم در اینجا آن است که در مشاوره کودک و نوجوان تعریف پرخاشگری با خشونت متفاوت است. در واقع از نظر روانشناسان اجتماعی، پرخاشگری یک نوع رفتار آگاهانه محسوب می شود که هدف آن اعلام اعتراض نسبت به شخص یا موردی به شیوه های کلامی، ارتباطی و فیزیکی ( به شکل خفیف) است و در بین نوجوانان نیز طبیعی می باشد.

در حالی که خشونت یک رفتار مضر محسوب می گردد که با آسیب های جسمی به خود یا دیگران همراه است. در حقیقت، خشونت تنها مختص به نوجوانی نبوده و می تواند منجر به اعمال تهاجمی و حتی جرم و جنایت گردد. بنابراین، با آگاهی از تعریف درست پرخاشگری در نوجوانان و و تفاوت آن با خشونت می توان واکنش های و برخوردترهای مناسب تری را اعمال نمود.

علل پرخاشگری در نوجوانان چیست؟

پرخاشگری می تواند دلایل مختلفی داشته باشد. گرچه ما این ویژگی را در چنین دوره رشدی طبیعی می دانیم، اما میزان یا کم و زیاد بودن آن تحت تاثیر عوامل زیادی است که برخی از آن ها قابل کنترل می باشد. از جمله علل پرخاشگری نوجوانان به شرح زیر می باشند.

• تغییرات جسمی و روانی
• ارتباط نا مناسب با والدین، معلمان یا همسالان
• ناتوانی در برآورده کردن نیازهای بالای والدین
• تلاش برای کشف تفاوت ها و نیازهای جنسی
• مشاهدات اجتماعی و محیط پیرامون
• فضای مجازی و رسانه های اجتماعی
• عدم رفتار صحیح با نوجوان  در خانه
• شیوه های نادرست برآورده کردن نیازهای نوجوان از سوی خانواده
• وجود الگوهای نامناسب
• نحوه برخورد غلط رفتار پرخاشگرانه از طریق تشویق یا تنبیه
• ژنتیک
• ویژگی های فیزیولوژیک
• ترس از آینده
• هویت یابی
• مقایسه با دوستان و همسالان
• گرایش به مواد مخدر یا داشتن اعتیاد
• عدم پذیرش و درک تفاوت های اقتصادی و اجتماعی
• وجود پرسش ها و سوالات گوناگون در مورد دنیای پیرامون
• ضعف اعتماد به نفس
• اتفاقات آسیب زای روانی در دوران کودکی یا نوجوانی
• کودک آزاری یا سوء استفاده های جنسی یا جسمی
• اختلالات روانی همچون اختلال دوقطبی، اختلال هراس، جنون جوانی و افسردگی
• مشکلات پزشکی همچون آسیب مغزی
• اختلالات یادگیری
• مشکلات اجتماعی و عاطفی

تفاوت پرخاشگری نوجوانان پسر و دختر

احتمالا برای والدین این سوال پیش می آید که آیا نشانه های پرخاشگری نوجوانان پسر و دخر مشابه است؟ یا آنکه فرزند خود را با خوشیاوندان غیر همجنس مقایسه نمایند. حقیقت آن است که در این دو جنسیت بروز عصبانیت دارای تفاوت هایی است.

بر اساس تحقیقات پرخاشگری نوجوانان پسر حالت مستقیم تری دارد. بدین مفهوم که آنها از روش‌های فیزیکی و کلامی بیشتر استفاده می‌کنند. در حالی که پرخاشگری های غیر مستقیم و ارتباطی در دختران شایع تر است. به طور کلی، پرخاشگری نوجوانان پسر  نمودهای بیشتری نسبت به دختران دارد.

به عنوان مثال، ممکن است یک پسر در هنگام عصبانیت اشیائی را پرتاپ کند، با مشت به دیوار یا کسی بزند، یا حتی در موارد حاد به خودش آسیب برساند. البته این بدان معنا نیست که دختران نوجوان عصبانی نمی شوند. بلکه شکل و شدت آن فرق می کند. چرا که دختران احتمالا با جیغ کشیدن، الفاظ نامناسب یا حتی قهر کردن نارضایتی خود را نشان دهند.

پرخاشگری نوجوان چه زمانی نگران کننده می شود؟

همانطور که گفته شد، نوجوان در مرحله ایی از زندگی به نام بحران بلوغ یا پیش بلوغ به سر می برد و هنوز نمی داند که آیا باید مانند کودکی هایش رفتار و فکر کند یا اینکه دیگر بزرگ شده است.

فرزندی که تا دیروز به هنگام کودکی در مقابل خواسته های والدین چشم می گفت، حالا از خود رفتارهای متعارض نشان می دهد. بنابراین، این خصوصیات تا حدی طبیعی است. اما در چه صورت باید نگران پرخاشگری نوجوانان بود و از حالت نرمال خود خارج شده است؟ بهتر است برای دریافت پاسخ، توضیحات زیر را مطالعه فرمایید:

• تغییر ظاهر و مدگرایی در این سن طبیعی است. اما اگر تبدیل به ظواهر غیر متعارف و همراه با آسیب رساندن به سلامت جسمی و روحی بود، هشدار دهنده می باشد.
• استقلال طبیعی یک امر معمول و پسندیده است و ممکن است برای متقاعد کردن دیگران به بحث بنشیند. اما اگر به مشاجرات، خشونت، ترک خانه و مدرسه، قانون شکنی و رفتارهای ناهنجار تبدیل شود، هشدار دهنده خواهد بود.
• نوسانات خلقی به دلیل تغییرات هورمونی طبیعی است. اما اگ اضطراب شدید، مشکل در خوابیدن، افت تحصیلی، افسردگی یا رفتارهای خطرآفرین بروز نماید، هشدار دهنده می باشد.
• مصرف و رفتن به سمت الکل، مواد مخدر یا روانگردان ها به هر حالت هشدار دهنده است.
• تحت تاثیر دوستان قرار گرفتن و تمایل به گذراندن وقت با آن ها طبیعی است. اما چنانچه گروه دوستان را به یکباره تغییر می دهد، ترس از مدرسه در او روی می دهد، از قوانین سرپیچی می نماید، بیشتر اوقات خود در تنهایی می گذراند، یا از عواقب رفتارهای بد بیمی ندارد، هشدار دهنده است.

درمان پرخاشگری نوجوانان

مسلما هیچ کس به اندازه پدر و مادر نمی تواند در کنترل و مدیریت خشم، پرخاشگری یا استرس در کودکان یا نوجوانان موفق باشد. چرا که آن ها شناخت کافی و بالایی از فرزند خود و شرایط خانوادگی یا تحصیلی او دارند. با این وجود، آگاهی از مهارت ها و راهکارهای علمی و مورد تائید روانشناسان می تواند بسیار کمک کننده باشد. زیرا، سوالات زیادی از سوی والدین در این زمینه مطرح می شود. ما در ادامه به برخی از مهم ترین شیوه های درمان پرخاشگری نوجوانان اشاره می کنیم.

علت های اصلی پرخاشگری نوجوان را بیابید

گاهی پرخاشگری نوجوانان ناشی از محیط نابسامان و آشفته خانواده یا روابط نادرست بین فردی آنهاست. فشارهای تحصیلی،  دوستان، بیماری های روانی، محرک های اجتماعی، وجود استرس، اضطراب و … همگی در پیدایش رفتارهای پرخاشگرانه تاثیر گذار  هستند. بهتر است زمان هایی را بدون هیچ گونه قضاوت، نصیحت یا قطع صحبت برای شنیدن و درد و دل های فرزند خود اختصاص دهید. اجازه دهید تا به او در محیطی امن و آرام خود را تخلیه کند و فشارها و به شکل سازندهای رها سازد.

مراقب رفتار و واکنش های خود باشید

در زمان عصبانیت نوجوان، برخورد و واکنش ما بسیار اهمیت دارد. چرا که اگر شما نیز با فریاد و پرخاش به او پاسخ دهید، التهاب و تشنج را در او بیشتر خواهی کرد. در مقابل بهتر است بدون انتقاد و با لحنی آرام به بگویید که ” می دانم که الان تو عصبانی هستی”،  چگونه می توانم به تو کمک کنم” و یا اینکه ” بعداً در مورد این مسئله با هم صحبت می کنیم “.

گاهی یک نگاه مهربان و نوازش می تواند به فرزند شما این پیام را القا می کند که نه تنها با او خصومتی ندارید بلکه همراه او و مشکلاتش هستید. امکان دارد پرخاش نوجوان شما ناشی از افسردگی یا محرک های محیطی باشد. حتما در پیدا کردن این علل هوشیار بوده و برای رفع آن ها اقدامات مناسب انجام دهید.

به او در کسب مهارت های کنترل بر خشم کمک کنید

نوجوانان سرشار از انرژی هستند و همانطور که گفته شد در درون خود با کشمکش های گوناگونی مواجه می باشند. به همین دلیل، به دنبال راهی برای آزاد سازی این انرژی بوده و گاهی آن را به صورت نامناسبی بروز می دهند. سعی کنید او را در مسیر درست تخلیه این انرژی های روانی قرار دهید تا آن ها را به شکل پرخاش و بی احترامی نشان ندهد. برنامه هیجانی، تفریحی و ورزشی راهکار مناسبی برای کاهش پرخاشگری نوجوانان است.

از کنترل بیش از حد بپرهیزید

دوره نوجوانی دوره کنترل کردن و امر و نهی نیست. پدر یا مادر نمی تواند خواسته های خود را مدام به او دیکته کرده و یا او را از کارهای مختلف بازدارد. برای مثال، ممکن است والدی با صدای بلند و دستور مابانه ار فرزند بخواهد درس هایش را بخواند، لباس مناسب بپوشد، مودبانه صحبت کند، گوشی او را چک کند، …

. شاید چنین رفتاری در آن لحظه تاثیرگذار باشد، اما همانند یک مسکن عمل کرده و پس از مدتی نتیجه برعکس شده و پرخاشگری نوجوانان را برمی انگیزد. در مقابل تلاش کنید به یک حامی تبدیل شده و از دور بر او نظارت داشته و به طور غیر مستقیم او را کنترل نمایید.

از نصیحت کردن بپرهیزید

کاملا قابل درک است که والدین نگران حال و آینده نوجوان خود باشند و برای داشتن یک فرزند سالم سعی کند او را در جنبه های مختلف راهنمایی نماید. اما یادتان باشد که نصیحت کردن باعث می شود که نوجوان در مقابلتان گارد بگیرد. از جمله علل پرخاشگری نوجوانان پسر  و دختر نصیحت شدن های زیاد است.

استقلال طلبی یکی از مهم ترین خصوصیات دوران نوجوانی استو در حالی که با نصیحت، او احساس می کند که چنین حقی از او سلب شده است. اگر می خواهید راهنمایی را به شکل موثرتری در اختیار فرزند بگذارید، در ابتدای جمله خود از عباراتی همچون به نظر من اگر اینطور باشد بهتر است .. ” استفاده کنید. در پایان نیز بگویید که تو دیگر بزرگ شده ایی و تصمیم با خودت است. بدین ترتیب، او آرامش بیشتری احساس کرده و اعتماد بنفسش بالاتر می رود.

به او مهارت های ابراز وجود را بیاموزید

گاهی دلیل پرخاشگری نوجوانان این است که می خواهند خود و توانایی هایشان را به دیگران نشان دهند و یا از حق خود دفاع کنند. این امر حی می تواند ناشی از عدم قاطعیت باشد. قبل از هر چیز سعی کنید یک الگوی مناسب برای او باشید. چرا که هیچ چیز به اندازه رفتار عملی نمی تواند تاثرگذار باشد. سپس در مورد اینکه می تواند بدون عصبانیت یا نقض حقوق دیگران، نظر خود را بیان نمایند و به کسی اجاز تعرض به حق یا حریم شخصی اش را ندهد، ب او صحبت نمایید. مثلا، اگر کسی در صف حق او را ضایع می کند و جلوی او می ایستدف چه کند. یا در در زمان هایی که احساس می کند مورد سوء استفاده قرار گرفته چه راهکارهایی بهتر است.

روش حل مسئله را به او بیاموزد

نوجوان به عنوان یک انسان روزانه با مسائل گوناگونی روبرو است که باید در مورد آن ها به درستی تصمیم گیری نماید. انجام یک پروژه انفرادی یا گروهی در مدرسه، برخورد نامناسب یا چند تن از همسالان، ناتوانی در بدست آوردن نمره خوب، و … همگی از نمونه مسائلی هستند که احتمالا فرزند شما با آن ها دست و پنجه نرم می کند. حال اگر نتواند بخوبی از عهده این موارد برآید، دچار ناکامی شده و عصبانیت بروز می یابد. یک شیوه درست برای پیشگیری و مقابله با پرخاشگری نوجوانان آن است که به او مهارت حل مسئله را بیاموزید. بدون هیچ گونه سرزنشی، راه های القوه را شناسایی و با یکدیگر بررسی نمایید تا او نیز بتدریج این مهارت را یاد بگیرد.

برای جلوگیری از پرخاشگری نوجوانان ارتباط قویتری با او داشته باشید

شاید با دیدن پرخاشگری نوجوانان این احساس به والدین دست دهد که نسبت به خانه و خانواده بی اهمیت شده یا آن ها را دیگر دوست ندارد. اما مطمئن باشید که هنوز هم امن ترین و لذت بخش ترین جای دنیا، بودن در کنار خانواده ایی است که به او احساس آرامش، پذیرش، محبت و عشق را منتقل می کنند.

• اگر می خواهید ارتباط بهتری با نوجوان خود داشته باشید، بهتر است در زمان هایی عصبانیت با خستگی بیش از حد در مورد مشکلاتش با او صحبت نکنید و در مقابل هنگامی که آرام و پر انرژی می باشید، در یک فضای مناسب با او به صحبت دوستانه بنشینید.
• هنگامی که صحبت می کند، با او ارتباط چشمی محبت آمیز برقرار کنید و نشان دهید که با تمام تمرکز به او گوش می دهید. اگر در برخی مواقع فرزندتان تمایلی به صحبت نداشت یا با بی اعتنایی رفتار کرد، نا امید و ناراحت نشوید. شاید حتی لازم باشد چندین بار را بدون هیچ گونه صحبتی در کنار هم سوار ماشین شوید یا غذا بخورید. اما او بالاخره شروع به صحبت خواهد کرد.
• در سرگرمی ها یا تفریحات مورد علاقه اش با او شریک شوید. مثلا، پدران می توانند با وررزش کردن سهم بسزایی در کاهش پرخاشگری نوجوانان پسر خود داشته باشند و اوقاتی را با یکدیگر به فوتبال، والیبال، تنیس، شنا یا هر ورزش دیگری سپری نمایند. مادران نیز برای پرخاشگری نوجوانان دختر می توانند با یکدیگر به تماشای فیلم بنشینند یا در مورد اطرافیان صحبت نمایند.

خلاصه مطالب

در این مقاله دیدیم که مهم ترین علل پرخاشگری نوجوانان چیست و با روش های درمان آن تا حدودی آشنا شدیم.

با این حال، بسیاری از والدین ممکن است با وجود اجرا کردن چنین راهکارهایی هنوز هم شاهد وجود رفتارهای ناسازگارانه از سوی فرزند خود می باشند. در چنین صورتی بهتر است که با روانشناسان متخصص در این زمینه صحبت کنید. مشاوران و روانشناسان حوزه کودک و نوجوان در تمامی روزهای هفته از ساعت 8 صبح الی 12 شب این آمادگی را دارند تا شما را در این زمینه راهنمایی نمایند.