دکتر فکر فکری نو برای سلامتی شما
همه ما تا به حال چندین مرتبه عنوان وسواس را شنیده و با افرادی مواجه شده ایم که نشانه هایی از رفتار وسواسی داشته اند، مثلا به طور غیر عادی چندین بار در طول روز دست های خود را می شویند، شیرهای گاز را مدام چک می کنند، به قرینه بودن وسایل در محیط زندگی حساس هستند و… متاسفانه چنین افرادی مبتلا به اختلال وسواس هستند. وسواس چندین نوع دارد ولی همگی نشانه های مشترک زیادی دارند. یکی از انواع آن، اختلال وسواس اجباری می باشد که ذهن، رفتار و اعمال افراد را تحت تاثیر قرار می دهد. این اختلال موجب کاهش کیفیت زندگی فرد مبتلا و اطرافیان او می شود. ما در این مقاله قصد داریم به بررسی اختلال وسواس اجباری بپردازیم، عوامل ایجاد کننده و راه های درمان آن را بیان کنیم، پس با ما در ادامه مطلب همراه باشید. همچنین می توانید برای توضیحات بیشتر در این زمینه با مشاوران دکتر فکر تماس بگیرید.
اختلال وسواس اجباری (OCD) چیست؟
بهتر است ابتدا با تعریف وسواس به طور کلی آشنا شویم، وسواس نوعی هیجان، عقده و یا تکانه های عصبی است که به صورت مکرر و بر خلاف خواسته افراد از شکل ناخودآگاه به شکل اختیاری در می آید و باعث ایجاد اضطراب، پریشانی، ناراحتی و نگرانی آن ها می شود، در نتیجه افراد برای رهایی از این احساسات دست به انجام کارهای غیر منطقی می زنند.
اختلال OCD یک بیماری و اختلال روان شناختی در زمینه وسواس است که به دنبال بروز افکار غیر منطقی، فرد دچار استرس شده و برای رهایی از این اضطراب مجبور به انجام کارهای فیزیکی به صورت مکرر می شود. در واقع در قدم اول تکرار افکار مزاحم رخ می دهد و سپس فرد به اجبار کارهایی را انجام می دهد که به نظر دیگران غیر منطقی می باشند.
طبق تحقیقات انجام شده درصد خیلی کمی از افراد در سنین بزرگسالی با نشانه های این بیماری رو به رو می شوند، بلکه درصد عمده مبتلایان به این اختلال در سنین کودکی و نوجوانی متوجه مشکل خود می شوند. همانطور که گفتیم در این بیماری افکار مزاحم موجب ایجاد استرس در افراد می شوند و آن ها برای رسیدن به آرامش مجبورند کارهای فیزیکی غیر منطقی را انجام دهند، گاهی اوقات و در موارد نادر که درمان به موقع برای رفع مشکل انجام نمی شود، فرد دست به خودکشی می زند زیرا تحمل حجم زیاد استرس را در طولانی مدت ندارد.
همچنین افرادی که دچار این اختلال روان شناختی هستند اغلب وقت خود را صرف کارهایی می کنند که آن ها را به آرامش می رساند و برای انجام کارهای عادی زندگی خود با کمبود وقت مواجه می شوند زیرا مجبورند برای رفع استرس خود هر کار را چند بار تکرار کنند. برخلاف تصور اطرافیان فرد بیمار، انجام چنین کارهای اجباری برای افراد مبتلا به این بیماری بسیار دشوار می باشد و موجب پریشانی آن ها می گردد.
گفته می شود این افراد در ابتدا در مقابل انجام اعمال فیزیکی مقاومت می کنند ولی با افزایش میزان اضطراب مجبورند کارهای غیر منطقی را انجام دهند. این اختلال با افسردگی اساسی و اختلال دو قطبی هم زمان رخ می دهد.
علائم اختلال وسواس اجباری
بهتر است با برخی از نشانه های عمومی و مشترک در میان افرادی که دچار اختلال OCD هستند بیشتر آشنا شویم:
دیدن تصاویری که مرتبا برای آن ها تکرار می شود و ممکن است هیچگاه آن موقعیت در زندگیشان رخ نداده باشد و یا اینکه تصویری از خاطره تلخ باشد که موجب آسیب زدن به آن ها در گذشته شده است.
وارد شدن افکار مزاحم به ذهن درباره کاری که فرد خود را برای انجام آن ناتوان می داند و از این ناتوانی دچار استرس و پریشانی می گردد.
گاهی اوقات چنین افرادی توانایی انجام دادن خیلی از کارهایی که به ذهنشان می رسد را دارند ولی بنا به دلایل نامعلوم در مقابل انجام کارها مقاوت می کنند.
ممکن است افراد برای روش مشخص شده یک کار دچار ترس، ناراحتی، اضطراب، شک و حتی پرخاشگری شوند.
تمرکز بیش از حد برای انجام اموری که نیاز به تمرکز خاص و یا صرف زمان زیادی ندارند و به این ترتیب چنین افرادی برای انجام کارهای روزانه با مشکل مواجه می شوند.
نشانه های اختلال وسواس اجباری در کودکان متناسب با مسئولیت هایی که دارند قدری متفاوت است. در ادامه مطلب به برخی از این علائم اشاره می کنیم:
- عزت نفس پایین
- جبه گرفتن درمقابل نشانه های جسمی بلوغ و ترسیدن از تغییرات فیزیکی
- ناتوانی در ادامه تحصیل و انجام تکالیف مدرسه
- عدم توانایی در زندگی کردن عادی
- بروز بیماری های جسمی به دنبال ایجاد بیماری های روحی مانند اضطراب بیش از حد
- مشکل در برقراری روابط اجتماعی
- عصبانیت و پرخاشگری به دلیل وجود افکار منفی و مزاحم ناتوانی در انجام امور زندگی
انواع اختلال OCD
هر کدام از اختلالات و بیماری های روان شناختی معمولا گسترده هستند و به زیر مجموعه های مختلفی تقسیم می شوند. در ادامه مطلب به بررسی انواع اختلال وسواس اجباری می پردازیم:
صرفه جویی بیش از حد
در این نوع از بیماران توانایی دور انداختن وسایل وجود ندارد و آن ها به اصطلاح دچار صرفه جویی کردن بیش از اندازه هستند. این افراد تصور می کنند وسایلی که دارند هنوز هم مفید می باشند و کارایی خود را از دست نداده اند و یا اینکه اعتقاد دارند هر کدام از وسایل دور ریختنی، روزی به درد خواهند خورد. به این ترتیب قدرت انتخاب برای جدا کردن وسایل دور ریختنی از وسایل مفید را ندارند.
نگران و بررسی کننده
این دسته از افراد مبتلا به اختلال وسواس اجباری هر لحظه و هر روز نگران مسائلی هستند که جزء مسائل عادی زندگی می باشد. آنقدر افکار مزاحم در ذهنشان به دفعات زیاد تکرار می شود تا دچار نگرانی و اضطراب درمورد موضوعی خاص شوند و به اجبار دست به انجام کارهای فیزیکی بزنند. مثلا بررسی کردن شیرهای گاز و آب، قفل های درب و پنجره، چک کردن دزدگیر و یا قفل ماشین، بررسی گوشی و کامپیوتر، نگران شدن برای سر وقت مصرف کردن دارو، ترسیدن از اینکه اعضای خانواده آن ها خارج از خانه هستند.
تکرار افکار ناخواسته
برخی از افرادی که دچار این اختلال هستند بیان می کنند که به صورت مداوم افکاری ترسناک شامل تصادف کردن اطرافیان، مرگ سهمگین، آتش سوزی و در آتش ماندن خود و دیگران، کشتن اعضای خانواده توسط آن ها و… در ذهنشان تکرار می شود و به این ترتیب احساس ترس و اضطراب به سراغ آن ها می آید. گاهی اوقات این افکار مزاحم فرد را وادار به انجام کارهای خطرناک همچون خودکشی و قتل می کنند.
ترسیدن از آلودگی
تعداد زیادی از افراد مبتلا به اختلال وسواس اجباری در این دسته قرار می گیرند، یعنی دچار ترس از آلوده بودن بدن خود و دیگران، محیط خانه و محل کار هستند. این افراد با شستشوی مداوم و بیش از حد دست ها، حمام رفتن، ضد عفونی کردن محیط خانه، محل کار و ماشین موجب آزار خود و دیگران به خصوص خانواده می شوند. چنین بیمارانی علاوه بر خود، اعضای خانواده را هم مجبور به شستن مکرر بدن و محیط می کنند. آن ها تصور می کنند اگر شستشوی مداوم را انجام ندهند بلافاصله میکروب ها به بدن آن ها وارد شده و موجب بیماری زایی می شوند.
مسائل جنسی
برخی از افراد مبتلا به اختلال وسواس اجباری با افکار مزاحم و تصویر سازی های جنسی مواجه هستند. این افراد به طور ناخواسته به تصویر رابطه جنسی اطرافیان مثلا پدر و مادر خود فکر می کنند ولی از این تصویر سازی احساس پریشانی کرده و از خود متنفر می شوند. گاهی اوقات خود را در تصویر سازی های ذهنی می بینند و به فکر انجام روابط جنسی نامتعارف، خشن، گروهی، تجاوز و… خواهند بود.
حساسیت به تقارن و نظم
افرادی که جزء این دسته قرار می گیرند به منظم بودن وسایل در محیط اطرافشان بسیار حساس هستند و تاکید جدی بر قرینه بودن وسایل دارند. این افراد معمولا باید وسایل را لمس کنند تا به اطمینان خاطر و آرامش برسند.
اخلاق و مذهب
افرادی هم وجود دارند که با دچار شدن به اختلال وسواس اجباری نسبت به مسائل مذهبی و اخلاقی حساسیت پیدا می کنند. مثلا دشنام و توهین دیگران را نمی توانند تحمل کنند و به سرعت و با جدیت واکنش غیر طبیعی نشان می دهند مانند درگیری فیزیکی با طرف مقابل، خود زنی و یا شستشوی بدن خود را انجام می دهند زیرا فکر می کنند طرف مقابل به دلیل آلودگی جسمی به آن ها توهین کرده است.
برخی از افراد مبتلا به این بیماری نسبت به مسائل دینی همچون توهین به مذهب و کفر حساس هستند و دیدن یا شنیدن این رویداد آن ها را تحت تاثیر قرار می دهد.
عوامل ایجاد اختلال وسواس اجباری
هیچ بیماری یا اختلالی بدون عوامل ایجاد کننده چه به صورت مستقیم و چه غیر مستقیم وجود ندارد. ولی نکته قابل توجه این است که آیا عوامل ایجاد کننده اصلی در تمامی مشکلات شناسایی شده اند یا خیر؟ درمورد اختلال وسواس اجباری باید بگوییم که هنوز دلیل و عامل اصلی ایجاد آن شناسایی نشده است ولی محققین یکسری از موارد را به عنوان احتمال و عوامل ثانویه و تاثیر گذار که افراد را نسبت به استرس و اضطراب آسیب پذیر تر می کنند معرفی کرده اند. در ادامه مطلب برخی از این عوامل را بیان می کنیم:
عوامل ژنتیکی
بررسی ها نشان دهنده این موضوع هستند که افراد مبتلا به اختلال وسواس اجباری در خانواده خود فرد دیگری را با چنین نشانه هایی دارند و یا اینکه وجود این اختلال در دو قلوهای همسان نسبت به دو قلوهای ناهمسان شایع تر می باشد. امروزه با پیشرفت علم و بررسی های تخصصی که انجام می شوند، مشخص شده دلیل بسیاری از بیماری ها و اختلالات به ژنتیک و ماده وراثت برمی گردد.
عوامل عصبی
همانطور که گفتیم اختلال وسواس اجباری نوعی اختلال روان شناختی است بنابراین بیماری هایی که با اعصاب و سیستم عصبی افراد در ارتباط هستند می توانند یکی از علل به وجود آمدن این نوع از وسواس باشند، زیرا این اختلال از تکرار یک فکر شروع می شود و به ایجاد استرس، پریشانی و نگرانی می رسد. همچنین بیان کردیم که وسواس به طور کلی نوعی تکانه عصبی می باشد.
عوامل شناختی
گاهی اوقات دلیل بروز این بیماری می تواند بد تعبیر کردن افکاری باشد که به ذهن افراد می رسند. این تعبیر و تصور بد با تکرار شدن های بیش از حد و طولانی مدت تبدیل به وسواس می شود، اضطراب ایجاد می کنند و فرد به اجبار برای رفع اضطراب و به آرامش رسیدن دست به اعمال غیر عادی و گاهی خطرناک می زند.
عوامل خود ایمنی
منظور از بیماری یا اختلالات خود ایمنی، شرایطی می باشد که سیستم ایمنی بدن به جای تهاجم به عوامل خطر ساز خارجی به عوامل داخلی بدن حمله می کند و باعث اختلال در عملکرد طبیعی بدن می شود. وجود عفونت های مختلف، بیماری لایم و حتی آنفولانزای نوع H1N1 هم می توانند عوارضی همچون ایجاد اختلال وسواس اجباری را به دنبال داشته باشند.
عوامل رفتاری
در این نوع از موارد ایجاد اختلال وسواس اجباری ترس از انجام یکسری از کارها باعث ایجاد مقاومت در افراد شده و اضطراب ناشی از انجام ندادن همان امور باعث به ریختن زندگی عادی این افراد می شود.
عوامل محیطی
تمامی مواردی که در محیط اطرف و در سبک زندگی افراد موجب استرس زایی می شوند، می توانند عوامل زمینه ساز ایجاد اختلال وسواس اجباری باشند، مانند آسیب های مغزی، بیماری های مختلف، شوک های ناگهانی روحی، زایمان، بارداری و…
برای اطلع از علائم استرس و اضطراب در نوجوانان بر روی لینک کلیک کنید.
با توجه به مطالب گفته شده باید بدانیم افرادی که دچار اختلال وسواس اجباری می شوند جدای از زمینه ژنتیکی، عواملی در سبک زندگی آن ها باعث بیمار شدنشان می شود، پس رعایت کردن مسائلی که باعث حفظ آرامش می شوند، می توانند در پیشگیری از این اختلال مفید باشند.
همچنین بهتر است بدانیم که طولانی شدن مدت زمان بروز این مشکل بدون آغاز شدن درمان برای آن می تواند کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار بدهد، گاهی موجب اعمال خشونت شود و یا اینکه افراد را به دلیل عدم تحمل شرایط وادار به خودکشی کند، بنابراین درمان اختلال وسواس اجباری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
درمان اختلال وسواس اجباری
برای درمان بیماری های روان شناختی معمولا دو روش رفتار درمانی و درمان دارویی وجود دارد. اختلال وسواس اجباری هم از این قضیه مستثنا نیست و هر دو روش درمانی برای آن اعمال می شود. انتخاب روش درمانی برای هر فرد با توجه به شرایطی که دارد مانند نوع دقیق اختلال، شدت و انواع نشانه ها متفاوت خواهد بود. گاهی اوقات درمان فقط به صورت رفتار درمانی است، گاهی فرد نیازمند درمان دارویی می باشد و یا اینکه هر دو روش هم زمان باید برای بیماران اجرا شوند تا نتیجه مفیدی حاصل شود. در ادامه مطلب به روش های درمانی این نوع از وسواس اشاره می کنیم:
درمان رفتاری شناختی
این نوع از درمان اختلال وسواس اجباری خود شامل دو روش زیر می شود:
مواجه و جلوگیری از پاسخ دهی یا ERP
در این روش به فرد آموزش داده می شود که به جای مقابله با فکر کردن، از پاسخ دادن به آن خودداری کند، یعنی بعد از ایجاد اضطراب مجبور به انجام اعمال فیزیکی نشود. زمانی که فرد با وارد شدن افکار مزاحم به ذهنش دچار استرس می شود باید آنقدر در همان حالت باقی بماند تا اضطراب فروکش کند بدون اینکه کار فیزیکی انجام شود. این روش در طولانی مدت تاثیر گذار است و تا به حال نتایج خوبی را هم به دنبال داشته است زیرا بررسی ها نشانه داده اند که نه فقط در این اختلال بلکه در شرایط زندگی عادی هم زمانی که استرس بروز می کند حتی اگر راهی برای کنترل آن نباشد خود به خود تسکین پیدا می کند.
درمان شناختی یا شناخت درمانی
این روش تحت نظر متخصص انجام می شود و نیاز به همراهی و همکاری فرد بیمار، خانواده و فرد متخصص دارد.
درمان دارویی
بیمارانی که اختلال وسواس اجباری دارند در مغز آن ها سروتونین به اندازه کافی ترشح نمی شود بنابراین با تجویز داروهای ضد افسردگی مانند بازدارنده بازجذب سروتونین می توان به درمان این اختلال کمک کرد. از دیگر داروهایی که در این زمینه مفید هستند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کلومیپرامین
- آنتی سایکوتیک های آتیپیک
- فلوکسامین
- پاروکستین
- سرترالین
- فلوکستین
- اسکیتالوپرام
همچنین از جمله راه های بی تاثیر برای درمان این اختلال می توان به خواب درمانی و هیپنوتیزم، طب سوزنی، طب گیاهی، برخی از داروهای ضد افسردگی، آرام بخش ها، داروهای خواب آور مانند دیازپام و زوج درمانی اشاره کرد.
برای اطلاع از مشاوره فردی بر روی لینک کلیک کنید.
همانطور که گفتیم تشخیص و درمان به موقع این اختلال می تواند از طولانی شدن و رخ دادن اتفاقات خطرناک و ناگوار جلوگیری کند. بنابراین توجه به نشانه ها و علائم رفتاری از اهمیت بالایی برخوردار است.
خلاصه مطلب
ما در این مقاله به بررسی جنبه های مختلف اختلال وسواس اجباری که نوعی اختلال روانشناختی است پرداختیم و مطالب مفیدی در رابطه با علائم، انواع، عوامل ایجاد کننده و راه های درمانی آن را بیان کردیم. با توجه به تاثیر این اختلال در کیفیت زندگی افراد، تشخیص و درمان به موقع مهم می باشد. چنانچه در این زمینه به مشاوره تخصصی نیاز دارید، می توانید با مشاوران دکتر فکر تماس بگیرید.
آیا اختلال وسواس اجباری ژنتیکی است؟
بله، این نوع از وسواس می تواند عاملی ژنتیکی داشته باشد
آیا اختلال وسواس اجباری درمان دارویی هم دارد؟
بله، تجویز دارو برای این بیماری باید توسط متخصص انجام شود
آیا اختلال وسواس اجباری ناخوداگاه است؟
بله، در ابتدا افکاری ناخواسته وارد ذهن شده، اضطراب ایجاد می کنند و افراد برای رفع این استرس دست به انجام کارهای غیر منطقی می زنند
آیا اختلال وسواس اجباری نوعی اختلال عصبی است؟
بله
